Khi nhắc đến tiếng Tây Ban Nha, phần lớn chúng ta lập tức nghĩ đến tiếng Tây Ban Nha ở châu Âu, rồi đến những cái tên quen thuộc như Mexico, Colombia, Argentina, Chile — những quốc gia sôi động của châu Mỹ Latinh, nơi thứ tiếng này được cất lên với nhịp điệu nhanh, nhiều âm rung và tràn đầy cảm xúc.
Thế nhưng ít ai biết rằng, giữa lòng châu Phi, cũng có một quốc gia nơi người dân chào nhau bằng câu “Hola, ¿qué tal?” – và tiếng Tây Ban Nha lại chính là ngôn ngữ chính thức của họ.
Quốc gia ấy mang tên Guinea Xích Đạo (Equatorial Guinea). Và câu chuyện ngôn ngữ của họ là một trong những chương ít được kể nhất trong lịch sử văn hóa thế giới Hispanohablante (thế giới nói tiếng Tây Ban Nha).
Một góc “Latinh” nhỏ nằm giữa châu Phi
Guinea Xích Đạo nằm ở bờ Tây Trung Phi, kề bên Cameroon và Gabon, và gồm cả phần đất liền cùng vài hòn đảo ngoài khơi, trong đó có đảo Bioko – nơi đặt thủ đô Malabo.
Dù diện tích chỉ khoảng 28.000 km², nhưng đất nước này lại mang trong mình một “di sản ngôn ngữ” vô cùng độc đáo: tiếng Tây Ban Nha.
Câu chuyện bắt đầu vào cuối thế kỷ XVIII, khi Tây Ban Nha mở rộng ảnh hưởng thực dân ở châu Phi. Vùng đất này từng là thuộc địa của Tây Ban Nha suốt gần hai thế kỷ. Khi giành độc lập vào năm 1968, thay vì từ bỏ di sản thực dân như nhiều nơi khác, Guinea Xích Đạo đã giữ lại tiếng Tây Ban Nha như ngôn ngữ chính thức của quốc gia.
Ngày nay, theo ước tính, hơn 80% dân số có thể sử dụng tiếng Tây Ban Nha ít nhất ở mức giao tiếp. Trên bảng hiệu ở Malabo, bạn sẽ thấy những dòng chữ như “Ministerio de Educación” hay “Banco Nacional”, nghe chẳng khác gì ở Madrid hay Bogotá.
Tiếng Tây Ban Nha – cây cầu nối châu Phi với thế giới Hispanohablante
Ở Guinea Xích Đạo, tiếng Tây Ban Nha không chỉ là một ngôn ngữ hành chính. Nó là cầu nối văn hóa và kinh tế với thế giới rộng lớn hơn 20 quốc gia nói ngôn ngữ này.
Người Guinea Xích Đạo có thể dễ dàng học tập, làm việc, và giao thương với các nước Mỹ Latinh hay với Tây Ban Nha. Quốc gia nhỏ bé này là thành viên duy nhất của Cộng đồng các nước nói tiếng Tây Ban Nha (Asociación de Academias de la Lengua Española) ở châu Phi.
Người dân Guinea Xích Đạo vừa là người châu Phi, vừa là một phần của thế giới Latinh – một sự pha trộn khiến đất nước này trở nên khác biệt giữa lục địa đen.
Một thứ tiếng Tây Ban Nha rất “Guinea”
Tất nhiên, tiếng Tây Ban Nha ở Guinea Xích Đạo không hoàn toàn giống tiếng Tây Ban Nha ở Tây Ban Nha hay tiếng Tây Ban Nha ở Mexico. Qua hàng chục năm tiếp biến với các ngôn ngữ bản địa như Fang, Bubi, Ndowe, người dân đã tạo nên một biến thể riêng – thường được gọi là Español ecuatoguineano.
Người bản xứ nói tiếng Tây với âm điệu chậm hơn, nhịp ngắt rõ hơn, và nhiều từ mượn bản địa, rất có tiết tấu.
Trên truyền hình hay báo chí địa phương, bạn vẫn thấy các chương trình tin tức hoàn toàn bằng tiếng Tây, nhưng trong sinh hoạt hàng ngày, người ta vẫn thoải mái pha trộn với tiếng Fang hay Bubi. Sự song song này khiến đất nước Guinea Xích Đạo trở thành một đất nước đa ngôn ngữ.
Xem thêm về tiếng Tây Ban Nha ở Guinea Xích Đạo tại đây.
Không chỉ Guinea Xích Đạo – tiếng Tây Ban Nha còn vang lên ở vài góc khác của châu Phi
- Tây Sahara (Western Sahara): từng là thuộc địa của Tây Ban Nha với tên “Spanish Sahara”. Dù ngày nay tiếng Ả Rập Hassaniya là ngôn ngữ chính, tiếng Tây Ban Nha cũng được sử dụng rộng rãi và có vai trò lịch sử quan trọng.
- Ceuta và Melilla: hai thành phố nhỏ thuộc Tây Ban Nha, nằm ngay trên bờ biển Bắc Phi, giáp Ma-rốc. Về mặt địa lý, chúng ở châu Phi, nhưng tiếng Tây Ban Nha là ngôn ngữ chính thức, được dùng trong mọi lĩnh vực.
Điều đó có nghĩa là, tiếng Tây Ban Nha không chỉ dừng lại ở châu Âu và châu Mỹ, mà còn len lỏi đến cả lục địa đen – nơi ít ai ngờ có thể nghe thấy “buenos días” vang lên giữa tiếng trống châu Phi.
Mối liên hệ thú vị với Việt Nam
Trong đại dịch COVID-19 năm 2020, Việt Nam từng cử chuyến bay đặc biệt sang Guinea Xích Đạo để đón hơn 200 công nhân về nước — một trong những chuyến bay xa nhất lịch sử hàng không Việt Nam. Từ đó, cái tên Equatorial Guinea lần đầu tiên được nhiều người Việt biết đến.
Cũng từ sự kiện ấy, nhiều người Việt lần đầu ngạc nhiên: “Ủa, sao ở châu Phi lại nói tiếng Tây Ban Nha?”
Tiếng Tây Ban Nha – nhịp cầu giữa lục địa đen và thế giới
Trên thực tế, tiếng Tây Ban Nha không chỉ là ngôn ngữ của châu Âu hay Mỹ Latinh, mà là ngôn ngữ của hơn 500 triệu người trên toàn cầu. Sự hiện diện của nó ở châu Phi, dù khiêm tốn, vẫn cho thấy sức lan tỏa lịch sử và văn hóa của đế chế Tây Ban Nha.
Nhưng hơn thế, nó cho thấy sức sống của con người châu Phi – khả năng tiếp biến, biến ngôn ngữ của kẻ thống trị cũ thành công cụ mới để tồn tại và phát triển.
Giờ đây, Guinea Xích Đạo tham gia vào các diễn đàn nói tiếng Tây Ban Nha, có chương trình trao đổi với Tây Ban Nha và các nước Mỹ Latinh, và từng bước khẳng định vị trí của mình trong bản đồ ngôn ngữ thế giới.
Kết thúc mở: Một tiếng nói, nhiều thế giới
Nếu một ngày nào đó bạn đi dọc các con phố ở Malabo, bạn sẽ nghe tiếng rao hàng bằng tiếng Tây Ban Nha:
“¡Pescado fresco!” – “Cá tươi đây!”
Âm thanh ấy là minh chứng cho sự giao thoa tuyệt đẹp giữa hai nền văn hóa – châu Phi và Hispanohablante.
Và khi ta nhận ra rằng, ngay cả giữa lục địa đen vẫn có một quốc gia nói tiếng Tây Ban Nha, ta càng thấy thế giới này thật phong phú – nơi ngôn ngữ không chỉ là phương tiện giao tiếp, mà là chứng nhân của lịch sử, bản sắc và khả năng thích ứng vô hạn của con người.
Xem thêm về các khóa học tiếng Tây Ban Nha tại đây.
